literatuur

‘De papieren man’: de wiebelbillen van Adje en ander boekennieuws

Als ‘De papieren man’ brengt Dirk Leyman literaire berichtgeving uit Vlaanderen en Nederland. Met deze keer onder meer: de terugtrekking van BookSpot, de terugkeer van André Van Halewyck, heel wat prijzennieuws en aandacht voor Arabische schrijfsters en Instagrampoëzie. Je kunt De papieren man ook dagelijks volgen via Facebook.

BookSpot draait sponsorkraan Literatuurprijs dicht

Het ziet ernaar uit dat de BookSpot Literatuurprijs opnieuw een noodgedwongen metamorfose ondergaat. Onlineboekhandel BookSpot trekt zich na vijf jaar terug als sponsor, onthulde literair weblog Tzum. De organiserende stichting is al “een eind in gesprek met nieuwe partijen” om de literatuurprijs verder te zetten, meldt jurysecretaris Jeroen Kans in Boekblad. Lees: er wordt op zoek gegaan naar een kapitaalkrachtige, nieuwe hoofdsponsor.

Mogelijk verdwijnt wél de pas dit jaar in het leven geroepen aparte non-fictieprijs, schrijft Boekblad. De BookSpot Literatuurprijs ging vorige week nog naar Wessel te Gussinklo (fictie) en Sjeng Scheijen (non-fictie). Beide laureaten ontvingen 50.000 euro.

De prijs heeft stilaan een patent op naamsveranderingen: in 1987 begonnen als AKO Literatuurprijs ging de prestigieuze onderscheiding tussen 1997-1999 door het leven als Generale Bank Literatuurprijs, waarna het weer AKO werd. In 2014 nam ECI de sponsoring voor vijf jaar over. De naam van de prijs wijzigde opnieuw in 2018 toen de voormalige boekenclub zichzelf BookSpot noemde. Voor de uitstraling naar het lezerspubliek doet dat de onderscheiding geen goed.

Volgens Marlou Groot, hoofd leesplezier van BookSpot, gebeurt de sponsorstop puur om bezuinigingsoverwegingen. “Wij moeten heel kritisch kijken naar onze uitgaven. Ook wij kunnen een euro maar één keer uitgeven. Wij kijken nu naar andere manieren dan literaire en auteursprijzen om onze missie van leesbevordering gestalte te geven.”

Britse lof voor Jeroen Olyslaegers

De Engelse vertaling van de roman Wil van Jeroen Olyslaegers gooit hoge ogen in de Britse krant The Times. Het boek is uitgeroepen tot een van de tien beste historische fictieboeken van 2019. “Een briljante, ongemakkelijke verkenning van de morele compromissen die nodig zijn om naast het kwaad te leven”, aldus de The Times-redactie. De roman werd bij ons destijds gelauwerd met de Fintro Literatuurprijs (vak- en lezersjury), de Confituur Boekhandelsprijs en de F. Bordewijk-prijs. De vertaling is van de hand van David Colmer.

Olyslaegers werkt momenteel aan zijn nieuwe roman Wildevrouw, te verschijnen bij De Bezige Bij eind 2020. Bij antiquariaat en uitgeverij Demian verschijnt binnenkort een bibliofiele editie van het eerste hoofdstuk met een tapijtwerk van Alexandra Crouwers, onder de titel Gij, Wildeman. Bij voorintekening voor 15 december kost het verzamelobject in een oplage van 35 exemplaren 450 euro, daarna 500.

Uitgever André Van Halewyck maakt comeback met Kritak

“Ik voelde de drive om opnieuw in de cockpit te zitten, en niet in een verkeerstoren. Nu zit ik weer in een klein vliegtuigje.” Zo omschreef André Van Halewyck op zijn 68-ste zijn terugkeer in het boekenvak met de imprint Kritak, waarmee hij een onderkomen vindt bij Lannoo.

Van Halewyck verkocht zijn naar hem genoemde uitgeverij in 2015 aan de uitgeversgroep Pelckmans, waar ze nu nog altijd onderdak heeft en kinder- en jeugdboeken, human interest, non-fictie en kookboeken uitbrengt. Zelf wist Van Halewyck flink te cashen met de kookboeken van Jeroen Meus.

Met Kritak wil Van Halewyck nu weer inspelen op maatschappelijke en politieke ontwikkelingen. “Wat mij kwaad blijft maken op mijn hoge leeftijd? Veel. De rijkdom van de one percent. Het feit dat een op de vijf Belgen in armoede leeft. Niemand die precies weet hoeveel belastingen een multinational als Novartis betaalt. De heropleving van rechts en uiterst rechts. En zo kan ik nog wel even doorgaan”, lezen we in De Tijd.

Kritak was vooral tussen 1977 en 1994 gezichtsbepalend voor progressieve boeken, met onder meer het tijdschrift De Zwijger van Johan Anthierens, maar verder ook werk van Chris De Stoop en Paul Koeck. In 1985 was Kritak al overgenomen door Meulenhoff, in 1994 werd Van Halewyck uit zijn eigen uitgeverij gezet, waarna hij dus uitgeverij Van Halewyck oprichtte.

Intussen verscheen het eerste boek van het ‘nieuwe’ Kritak: een uitgave van Ik zal niet haten van Izzeldin Abuelaish, een Palestijnse arts die zijn drie dochters verloor bij een Israëlische raketaanval.

Op de site benadrukt Van Halewyck dat Kritak “boeken wil uitgeven met een grensverleggende of controversiële inhoud, met een neus voor actualiteit en gevoel voor waardevolle thema’s. Het wil werk brengen van auteurs met een eigengereide visie, vooral op het terrein van de (literaire) kritische non-fictie”. Dat Kritak op die manier in dezelfde vijver probeert te vissen van onder meer EPO, Polis, Houtekiet én Van Halewyck is zonneklaar. Kritak ambieert een tiental boeken in het voorjaar van 2020, waaronder nieuw werk van emeritus hoogleraar internationale betrekkingen Rik Coolsaet.

Bekende Gentse boekhandel Limerick in vrouwelijke handen

De Gentse boekhandelaar Gert Brouns (50) stapt uit het boekenvak. Limerick en De Trein der Traagheid, zijn twee winkels vlak bij het Gentse Sint-Pietersstation, zijn sinds half november in handen van twee vrouwelijke overnemers. Annelies Joos (43) en Soetkin Rigole (42) deden een bod op de onafhankelijke boekhandel en zullen hem – voorlopig – in dezelfde lijn verderzetten.

“We wilden allang zelf iets beginnen”, zegt Joos, die haar sporen verdiende als zaakvoerder bij concurrent Paard van Troje van haar ex-echtgenoot Bart Van Aken. “Maar het is natuurlijk interessanter om niet van nul te hoeven beginnen en een bestaande, florerende zaak te kunnen overnemen.” Bovendien konden ze ook de ernaast gelegen De Trein der Traagheid (met papier- en schrijfwaren) verwerven. “Daar willen we de horeca voorzichtig uitbreiden, meer specifiek met een ruimer thee-aanbod. En ook boeken over zingeving, boeddhisme en geschenkboeken krijgen daar een plek. Die naam zal veranderen in Pavlova.”

“Het is inderdaad snel gegaan en me allemaal enigszins overkomen”, vertelt Brouns in De Morgen. “Recent toonden twee kandidaat-kopers interesse voor onze beide winkels. Dat zette mij en mijn echtgenote aan het denken. En ik heb altijd gezegd dat ik niet eeuwig in het boekenvak zou blijven.”

Brouns zette diverse boekenevenementen op via Limerick – dat hij zelf zeven jaar geleden overnam – en maakte af en toe flink stampei in letterenland. Zo ‘boycotte’ hij de verkoop van de romans van Griet Op de Beeck. Haar boeken werden geband uit Limerick omdat hij ze “te slecht” vond.

Als groot bewonderaar van Willem Frederik Hermans wist hij vanaf 2013 de een tijdlang verweesde schrijfmachinecollectie van de Nederlandse schrijver te ‘adopteren’ en te exposeren. “De 160 typemachines blijven in Limerick, ze behoren tot het overnamepakket. En we zullen ze goed verzorgen”, verzekert Joos.

Stan Lauryssens zwaait af als schrijver na plagiaataantijgingen

“Ex-journalist, ex-avonturier, ex-kunsthandelaar en ex-gevangenisklant”, zo noemt Stan Lauryssens zichzelf wel eens met onverholen trots. Maar nu is hij ook schrijver af. “Ik leg de pen neer en zwijg”, moest de 74-jarige Lauryssens schoorvoetend toegeven, na aantijgingen van literatuurhistoricus Manu van der Aa over plagiaat en slordige omgang met bronnen in zijn recente herinneringen over Jef Geeraerts: De man met de zweep (Pandora Publishing).

Van der Aa ontdekte dat Lauryssens zowel putte uit autobiografische teksten van Geeraerts zelf als uit essays van Jeroen Brouwers. Op de opiniesite Doorbraak pruttelt Lauryssens nog tegen: “Ik noem het niet plagiëren, maar assimileren.” Toch geeft hij toe dat hij zijn bronnen had moeten vermelden.

Best Vormgegeven Boeken 2019 in Vlaanderen bekroond

Het kunstenaarsboek Nico Dockx talks with Dennis Tyfus, waarvoor kunstenaar Dennis Tyfus rijkelijk uit zijn archief putte en een jaar lang dagelijks een interviewvraag beantwoordde, is uitverkoren tot Beste Beeldboek 2019. De jury sprak van “een overdonderend boek op de snijlijn van diverse scènes: het is zowel een punkboek, een artist’s book als een art book.” In de categorie Beste Boekontwerp ging vormgever Sven Beirnaert aan de haal met de 2.000 euro voor de catalogus Léon Stynen 1899-1990 – A Life of Architecture, “een boek dat staat als een huis”.

Bij de Best Vormgegeven Boeken, een organisatie van Boek.be en SOFAM (de beheersmaatschappij voor auteursrechten voor visuele kunstenaars), waren er ook eervolle vermeldingen voor Helblauw van Thomas Meinecke, vormgegeven door Eva Moulaert, en uitgegeven bij het balanseer. De eervolle vermelding Beste Beeldboek ging naar het boek Blokje om van Judith Vanistendael, vormgegeven door Gert Dooreman.

Bookaroo doet de boeken toe en gaat op in Bazarow

Bookaroo, de Nederlandse webshop die de onafhankelijke boekhandel een hart onder de riem wou steken, houdt op met bestaan. Het initiatief werd zo’n vier maanden geleden met nogal wat bombarie gelanceerd en wist in korte tijd tienduizend boeken te verkopen. Maar na deze zomer werd het ijselijk stil.

Initiatiefnemers Toine Donk en Daniël Van der Meer, allebei uitgever bij Das Mag, droomden van een “ideële boekensite”, die als tussenschakel fungeerde tussen de consument en de onafhankelijke boekhandel, als tegengewicht tegen Amazon en Bol.com.

Bookaroo bedacht een systeem om via de site bij de onafhankelijke boekhandel te bestellen en snel thuis geleverd te krijgen. “Als je niet voortdurend campagne kan voeren om mensen naar je site te trekken, ben je weg”, aldus Van der Meer nu.

Bookaroo gaat op in Bazarow van media-ondernemer Roeland Dobbelaer. Ook dat is een vrij nieuw initiatief met als bedoeling schrijvers en vertalers meer te laten verdienen aan hun boeken. “We gaan ervoor zorgen dat klanten bij ons in het nieuwe jaar zelf de leverende boekhandel kunnen kiezen”, zegt hij in Trouw. “Details volgen nog, net zoals het percentage dat winkeliers aan de site moeten afdragen.”

NS Publieksprijs postuum naar Martine Bijl…

Het boek Rinkeldekink van schrijfster, actrice en presentatrice Martine Bijl is postuum bekroond met de NS Publieksprijs 2019. Haar man, Berend Boudewijn, nam de prijs in ontvangst in het programma De wereld draait door.

Bijl overleed in mei van dit jaar. In haar boek beschrijft ze de gevolgen van de hersenbloeding die haar vier jaar geleden trof. De andere genomineerden waren Grand Hotel Europa van Ilja Leonard Pfeijffer, Otmars zonen van Peter Buwalda, Taal voor de leuk van Paulien Cornelisse en Wees onzichtbaar van Murat Isik. Voor het eerst was ook een poëziebundel genomineerd: Pessimisme kun je leren! van Lévi Weemoedt.

De NS Publieksprijs is de grootste publieksprijs voor Nederlandse boeken en levert de winnaar een sculptuur van Jeroen Henneman en 7.500 euro op.

… en Arnon Grunberg lanceert NS Holocaust Literatuurprijs

Schrijver Arnon Grunberg is van plan de Nederlandse Spoorwegen Holocaust Literatuurprijs op poten te zetten. Dat maakte hij bekend in een column in de Volkskrant. De nieuwe literatuurprijs zal om de drie jaar worden uitgereikt “voor het beste verhaal waarin de genocide door de nazi’s een rol speelt”, aldus Grunberg. Hij beschouwt het als tegenhanger van de NS Publiekprijs, die volgens de schrijver jaarlijks naar “een min of meer goed boek” gaat.

NRC vult aan: “De prijs lijkt hem een zinvolle besteding van de schadevergoeding die hij van de NS krijgt. In juni maakte het vervoersbedrijf bekend holocaustoverlevenden die met treinen naar de concentratiekampen zijn vervoerd en hun directe nabestaanden een individuele schadevergoeding tussen de 5.000 en 15.000 euro te betalen. Grunberg ontvangt een bedrag van tussen de 5.000 en 7.500 euro omdat zijn (overleden) moeder en haar ouders in 1944 met de trein werden vervoerd naar Theresienstadt, en vandaar naar Auschwitz.”

In welke mate hier ironie mee gemoeid is, is (nog) niet duidelijk. Grunberg laat aan NRC ook weten “dat de prijs minimaal 1.000 euro zal bedragen.” Verder meldde Grunberg zopas – ook in de Volkskrant – dat hij de Amerikaanse identiteit gaat aanvragen. In januari verschijnt bij uitgeverij Lebowski Grunbergs nieuwe roman Bezette gebieden.

Dichteres Ilse Starkenburg op 56-jarige leeftijd overleden

Dichteres en schrijfster Ilse Starkenburg is op 11 november op 56-jarige leeftijd onverwacht overleden, meldt De Arbeiderspers, de uitgeverij waar ze in 1990 debuteerde met de bundel Verdwaald ontwaken. Voor haar eerste twee bundels kreeg ze in 1996 het Charlotte Köhler Stipendium. Haar laatste bundel, De boom valt op mij uit 2017, werd door critici erg goed ontvangen.

Een woordvoerder van De Arbeiderspers noemt haar gedichten “bedrieglijk eenvoudig vanwege hun directheid”. Werk van Starkenburg kreeg vertalingen in het Duits en het Spaans. In 2000 werd ze genomineerd voor de Nordrhein-Westfalen Literaturpreis. Starkenburg maakte ook deel uit van de zogenaamde Poule des Doods, een dichtersgroep in Amsterdam die met een speciaal gedicht de laatste eer bewijst aan eenzaam afgestorvenen.

DW B bundelt vrouwelijke Arabische auteurs

Het literaire tijdschrift DW B komt met een themanummer over Vrouwelijke Arabische stemmen, samengesteld door curator Sigrid Bousset en de Libanese auteur Iman Humaydan. Ze maakten een imaginaire literaire reis langs acht Arabische landen aan de Middellandse Zee, te beginnen in Marokko, eindigend in Syrië, goed voor een “unieke en veelkantige verzameling van zestien teksten – voor elk land proza en poëzie”, geschreven na de Arabische lente, met de stad als setting, als plek van aankomst, vertrek, als lieu de mémoire en als bron van heimwee en melancholie.

Het nummer wordt op maandag 25 november voorgesteld in de Brusselse Kaaistudio’s, in het kader van de Fatima Mernissi-leerstoel. Als hommage aan deze Marokkaanse sociologe lezen medecurator Iman Humaydan en Rosa Yassin Hassan voor uit eigen werk, en praten ze over hun schrijverschap tegen de achtergrond van revolutie, censuur, en hun veranderende positie in de samenleving. Samen met Abdelkader Benali buigen ze zich over Mernissi’s belang in de ontwikkeling van de vrouwelijke stem in de moslimwereld.

Bavo Claes uit kritiek op de kritiek

Bavo Claes ging op de website rekto:verso
helemaal los op critici die zijn romans Kraai en Vijftig verkeerd zouden hebben geïnterpreteerd en meende daaraan conclusies te moeten koppelen over de staat van de hedendaagse literatuurkritiek. Het gaat om boeken (en recensies) die respectievelijk tweeëntwintig jaar en vier jaar geleden verschenen zijn.

In Knack noteert Peter Casteels in zijn column over de oekaze van Claes: “Het is allemaal zodanig afmattend, verzuurd en intriest dat ik dat pamflet maar beetje bij beetje tot mij kon nemen, en telkens al na enkele alinea’s even diende te gaan liggen of naar buiten moest om een luchtje te scheppen.”

En de Nijmeegse literatuurprofessor Jos Joosten schrijft op Facebook en bij Neerlandistiek: “Claes maakt zich er boos over dat [Dirk] Leyman ‘zelf wel [zal] beslissen waar deze roman over gaat: over een midlifecrisis namelijk’. Hier lijkt mij – als buitenstaander – helemaal niets onoorbaars aan de hand. Elke lezer interpreteert een literaire tekst subjectief en kent er een thema en betekenis aan toe. Dat is immers zo’n beetje de essentie van literatuur.” Oordeelt u zelf: hier
vindt u de recensie van Vijftig door bovengetekende uit De Morgen van 1 juli 2015 en hier
het stuk van Karel Osstyn over Kraai uit Ons Erfdeel.

Kort nieuws

# Charles Hofman, de langdurige partner van wijlen Gerrit Komrij (1944-2012), is op 72-jarige leeftijd overleden in Portugal, meldt Het Parool. Komrij droeg het merendeel van zijn werk op aan beeldend kunstenaar Hofman, die grote glas-in-loodwerken maakte. Hij beheerde ook de nalatenschap en bewoonde nog steeds Vila Pouca da Beira, het landgoed waar Komrij met hem woonde. Hij had er onder meer gastenkamers van gemaakt en beheerde het Komrijk. Daar was het al een poosje stiller rond.

# Ook critica Anneke Reitsma is overleden, meldt de website Neerlandistiek. Ze schreef van 1982 tot 2012 veertig recensies voor Ons Erfdeel. Haar eerste stuk ging over Jan Greshoff, haar laatste drie recensies handelden over Eva Gerlach, de Vasalis-biografie van Maaike Meijer en Willem Jan Otten. Ze bestudeerde grondig het oeuvre van dichteres Ida Gerhardt.

# De Nederlandse criticus en essayist Jeroen Vullings
stapt van Vrij Nederland over naar Elsevier, waar hij meer de vrije hand zal krijgen om langere recensies te schrijven, meldt Tzum. Vullings werkt ook aan een biografie van schrijver-columnist en opiniemaker H.J.A. Hofland en is vaste boekenpanelgast bij het TROS Nieuwsweekend. Vullings kreeg zijn eerste grote podium als recensent bij Ons Erfdeel, waar hij debuteerde met een recensie van Mieke Bals Rembrandt-studie Verf en verderf.

# Op 21 november verschijnt bij uitgeverij Rubinstein het eerste kinderboek van Adriaan van Dis, Adje doet heel druk, een Gouden Boekje met een autobiografisch tintje over een jongetje met ADHD. Het boekje is geïllustreerd door Lotte Klaver en handelt over “Adje, die nooit stilzit op zijn wiebelbillen”.

# De Antwerpse Boekenbeurs klokte dit jaar af op 123.658 bezoekers, meldt VRT Nieuws. Dat zouden er ongeveer 3.000 meer zijn dan vorig jaar, toen er uiteindelijk – na verkeerde berekeningen – zo’n 120.000 bezoekers waren, een dieptepunt. De organisatoren kloppen zich op de borst over diverse vernieuwingen en zeggen dat “de perceptie dat de Boekenbeurs een ‘kookbeurs’ was geworden, is gecounterd”.

# PEN Vlaanderen, dat opkomt voor met censuur en gevangenneming bedreigde auteurs, houdt op 7 december 2019 een leesmarathon van een boek van de Turkse auteur Ahmet Altan
in de Antwerpse boekhandel De Groene Waterman (13 tot 18 uur).

Diverse auteurs lezen fragmenten voor uit Ik zal de wereld nooit meer zien, verschenen bij De Bezige Bij. Altan werd onlangs in Turkije weer in detentie genomen, nadat hij kortstondig was vrijgelaten. In Overeind in Babel, een talenboek van Ons Erfdeel vzw, schreef Altan een stuk over zijn moedertaal, het Turks.

# Zes auteurs schreven “speculatieve fictie” voor de VPRO Gids: Saskia De Coster, Eva Meijer, Joost Vandecasteele, Peter Terrin, Roos van Rijswijk en Hanna Bervoets (foto). Dat gebeurde in het kader van het NPO 3-project ‘De toekomst is fantastisch’. De verhalen zijn hier
te lezen.

# De gloed van Sint-Petersburg van Jan Brokken is in Rusland met unanimiteit van stemmen gelauwerd met de Antsiferov Prijs voor Het Beste Buitenlandse Boek over de stad Sint-Petersburg, zo meldt Hebban. De prijs is een driejaarlijks initiatief van de D.S. Likhachev Stichting in Sint-Petersburg. Jan Brokken maakte naam met De rechtvaardigen en Baltische Zielen. Eind januari 2020 verschijnt zijn nieuwe boek Stedevaart.

# De eerste Drs. P Trofee, “een prijs voor een auteur of kunstenaar die werkt in de vrolijke en vrijzinnige traditie van Drs. P” (Heinz Polzer 1919-2015) gaat naar bioloog-schrijver Midas Dekkers. Dekkers reikt in zijn werk “naar het hoogst denkbare, namelijk ‘de combinatie van waar en leuk’.” Dekkers ontvangt 2019 euro. De prijs verhoogt elk jaar met één euro, meldt Het Parool.

# Kathleen Vereecken heeft voor Alles komt goed, altijd de Boekenleeuw gewonnen, de prijs voor het beste kinder- en jeugdboek. Eerder kreeg ze voor dit boek, samen met illustrator Charlotte Peys, ook al de Woutertje Pieterse Prijs voor het beste oorspronkelijk Nederlandstalige kinder- of jeugdboek. De Boekenpauw, voor het mooist geïllustreerde kinder- en jeugdboek, gaat naar Kaatje Vermeire, die Ans & Wilma verdwaald van Alice Reijs en Ariane Van Vliet van illustraties voorzag.

# Scherpe bespiegelingen over de cultuurbesparingen van Vlaams minister Jan Jambon duiken op via allerlei fronten: van dichter Jens Meijen en schrijver Tom Lanoye in Humo en van romancier Roderik Six in HP/De Tijd. En op de website van het literaire blad nY kruipt ook literatuurwetenschapper Hans Demeyer, verbonden aan University College London, in de pen.

# Tommy Wieringa
is niet te spreken over de boeken van Jochem Myjer. Hij is van oordeel dat met Myjers boekenreeks De Gorgels “een ondergrens” is bereikt, zo merkte hij onlangs op in het programma Pauw. Myjer zelf nam het luchthartig op en meldde via een tweet:

# Kim Schoof signaleert in De Groene Amsterdammer een opmars van de autofiction in de Nederlandse literatuur en analyseert het fenomeen: “Hedendaagse schrijvers als Maartje Wortel, Niña Weijers, Saskia de Coster, Maarten van der Graaff en Bregje Hofstede herbezinnen zich op vroegere verwachtingen en gewoonten.”

# Er is veel aandacht voor zogenaamde ‘Instadichters’, poëten die zich een weg banen via Instagram en sociale media. De Morgen schreef erover en praatte onder meer met Stefaan Goossens van het Poëziecentrum, literatuurwetenschapper Kila van der Starre en Siel Verhanneman, die weliswaar wat moeite heeft met het label. Verhanneman debuteerde dit jaar met een roman die eerstdaags aan bod komt in de rubriek De Eerste Keer op de lage landen. Het literaire tijdschrift Deus Ex Machina komt met een speciaal nummer over literatuur op Instagram.

# Het ‘experimenteel laagpodium’ De Sprekende Ezels
brengt voor het eerst een scheurkalender uit voor 2020, met een dagelijkse oogst van gedichten, teksten en proza van deelnemende dichters uit het verleden. Een initiatief van Stijn Vranken en Jan Ducheyne.

• De Papieren Man
• Dirk Leyman
• literair nieuws